U Galeriji Muzeja rudničko-takovskog kraja u četvrtak 14. novembra otvorena je izložba „Putovanje među zvezdama – Vojislav Mišković i Miodrag Ibrovac“ autora mr Natalije Janc, meteorologa, Ane Jelić, kustosa istoričara umetnosti i Vesne Mijatović, stručnog saradnika, bibliotekara.

Profesor dr Luka Č. Popović, direktor Astronomske opservatorije održao je predavanje na temu „Astronomska istraživanja u Srbiji od osnivanja Astronomske opservatorije do danas“. Tom prilikom potpisan je Protokol o poslovnoj saradnji, od strane direktora Muzeja rudničko-takovskog kraja Željka Cvetkovića i direktora Astronomske opservatorije prof. dr Luke Č. Popovića, a koji podrazumeva zajedničko organizovanje seminara, izložbi, radionica i projekata.

U pozdravnoj reči direktor muzeja Željko Cvetković zahvalio se publici, istakavši da su izložba i predavanje organizovani kao doprinos razvoju srpske astronomije i Astronomske opservatorije u njenih 137 godina trajanja i 100 godina instirucionalne samostalnosti.

U ime autorskog tima publici se obratila mr Natalija Janc, zahvalivši se direktoru Astronomske opservatorije i direktoru Željku Cvetkoviću, što su podržali ideju o obeležavanju saradnje dva akademika Miškovića i Ibrovca, i omogućili da se u Galeriji muzeja obeleži 100 godina od samostalnog rada Astronomske opservatorije u Beogradu, zatim koautorkama izložbe Ani Jelić i Vesni Mijatović, Petru Miškoviću, bratancu Vojislava Miškovića i Vojoslavi Protić Benišek koji su svojom ljubaznošću ustupili arhivsku građu neophodnu za realizaciju izložbe.

Za realizaciju izložbe korišćena su dokumenta, pisma, razglednice i fotografije iz Arhiva SANU, biblioteke SANU, Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Narodne biblioteka „Jefimija“ iz Trstenika, Biblioteke „Braća Nastasijević“ iz Gornjeg Milanovca.

Izložbu je svojim fotografijama i video snimcima upotpunio Milanovčanin Dejan Ilić na čemu su mu se autori izložbe posebno zahvaljuju, a predstavljeni su i eksponati iz Astronomske opservatorije u Beogradu.

Astronomska opservatorija osnovana je 1887. godine u Beogradu pod vođstvom astronoma Milana Nedeljkovića i predstavlja jednu od najstarijih srpskih naučnih instituta koji se još uvek aktivno bavi astronomskim istraživanjima. Dolaskom Vojislava Miškovića na njeno čelo 1924. godine, razdvajaju se Astronomska i Meteorološka opservatorija i svaka kreće svojim nezavisnim putem rada.

Tako astronomija dobija svoje pravo mesto u naučnom miljeu. Gornji Milanovac je povezan sa početkom astronomije u Srbiji kroz saradnju Miodraga Ibrovca, rođenog u Gornjem Milanovcu i Vojislava Miškovića. Ova dva velika naučnika i profesora uticala su na razvoj astronomije.

Još dok su se vodile borbe tokom Prvog svetskog rata, Miodrag Ibrovac, koji je bio zadužen za srpske studente u inostranstvu, uvek je pružao pomoć Miškoviću, od studija astronomije u Francuskoj, njegove doktorske disertacije a i kasnije. Vojislav Mišković je 1924. godine postao prvi srpski astronom i nedugo posle kraja rata i prvi direktor tek oformljene Astronomske opservatorije. I pored toga što je bio Francuski đak, Mišković je nastavio saradnju sa Ibrovcem oko korektura svojih tekstova. Ibrovac je bio vrsni poznavalac francuskog jezika i književnosti, istoričar književnosti, prevodilac, poliglota, poznavalac naučnog, književnog i kulturnog nasleđa srpskog i francuskog naroda. Ova izložba je posvećena upravo podstreku i brizi Miodraga Ibrovca o mladom i talentovanom astronomu u vihoru Prvog svetskog rata, njegovom stremljenju ka izučavanju tajni vasione, kao i njihovim životima.

Prof. dr Luka Č. Popović je tokom predavanja publiku upoznao sa počecima i razvojem Astronomske opservatorije u Srbiji. Naime, krajem 19. veka, u vreme kada je Srbija postala Kraljevina, trebalo je da kao takva razvija različite oblasti stvaralaštva, i to tako što je mlade, talentovane i perspektivne ljude slala na Zapad na studije.

Jedan od studenata koji je školovan na Zapadu u Francuskoj i Nemačkoj, a na preporuku Josifa Pančića bio je upravo Milan Nedeljković. On je na studirao astronomiju, meteorologiju i seizmologiju. Godine 1884. se vratio u Srbiju u Beograd, ali je ubrzo bio mobilisan. Verovatno bi Astronomska opservatorija bila osnovana ranije, ali je njeno osnivanje bilo sprečeno izbijanjem Srpsko-bugarskog rata.

Vrativši se u Beograd Milan Nedeljković se poverio tadašnjem ministru prosvete i crkvenih dela da je došlo vreme da se Srbi uvrste u prosperitetne evropske narode i da bi trebalo osnovati Astronomsku opservatoriju. Prva opservatorija bila je smeštena u kući trgovca Ernesta Gajzlera u Beogradu (ugao ulica Svetozara Markovića i Vojvode Milenka), na centralnom delu Beograda. U to vreme, kada se formira moderna država, Srbija je imala sjajne naučnike kao što su npr. Đorđe Stanojević.

On je boravio na studijskim boravcima: Berlin (Univerzitet), Potsdam (Astrofizička opservatorija), Hamburg (Meteorološka centrala), Pariz (Pariska opservatorija za fizičku astronomiju u Medonu, Sorbona), Grinič i Pulkovo. Napisao je prvi rad koji je objavljen u časopisu francuske Akademije nauka, što su prvi naučni radovi iz ove oblasti kod Srba. U Medonu je radio kod poznatog astrofizičara Žila Žansena. Pripisuje mu se prva fotografija u boji u Srbiji. Radio je kao direktor opservatorije u periodu od 1899-1900. godine. Druga važna ličnost tog vremena je Milutin Milanković koji je ostavio veliki trag. Doktorirao je u Beču sa samo 25 godina. Na poziv srpske vlade vratio se u Srbiju, gde počinje da radi na teoriji zemljinih kretanja i uticaja istih na klimatske promene. Milanković i Mišković su zajedno radili. Jedan od eksponata na izložbi je i mašina za precizno računanje-prvi kompijuter. Na njoj su naučnici računali poziciju Zemlje i drugih planeta. Kao rezultat te saradnje je i prva računarska laboratorija koja je postojala na opservatoriji.

Godina 1924. je veoma bitna za razvoj srpske astronomije. Milanković je objavio Astronomsku teoriju klimatskih promena, a tih godina nabavljeni su mnogi instrumenti. Mišković brani doktorat u Marselju i postaje prvi doktor astronomskih nauka. Godine 1932. na delu grada koji se tada zvao Veliki Vračar gradi se prvi kompleks opservatorije, koji je projektovao Čeh Jan Dubovi.

U vreme izgradnje ona je bila jedna od najmodernijih u svetu. U to vreme poziciona astronomija, otkrivanje asteroida i posmatranja su bila intezivna.

Tokom 60-tih godina 20. veka razvija se astrofizička grupa, koja hvata korake sa modernim istraživanjima, a 80-tih opservatorija prati evropske trendove i razmatra izgradnju posmatračke stanice i priključivanje Južnoj evropskoj opservatoriji. Tokom 90-tih i pored sankcija opservatorija uspeva da očuva svoju delatnost. Društvene prilike su danas u 21. veku nešto bolje i radi se na mogućnosti realizacije projekta posmatračke stanice iz 80-tih godina 20. veka.

Danas je opservatorija veliki institut koji zahvaljujući predanosti njenih astronoma opstaje i dalje i daje značajne rezultate u nauci i opstaje kao naučni institut sa prostorijama i telaskopima na AS Vidojevica i Opservatoriji na Zvezdari.

U septembru ove godine potpisan je dogovor između Astronomske opservatorije i Deep Space Exploring Laboratory (DSEL), Kina. Za 2027. godinu planiran je projekat MOSAIC, tj. slanja prvog srpskog naučnog kjubsata. Cilj projekta Mosaic je da se uspostavi osnova za održivi razvoj kosmičkih projekata u Srbiji.

Izložba će biti otvorena do 5. decembra 2024. godine.

Ana Jelić, kustos istoričar umetnosti