Muzej pozorišne umetnosti Srbije u saradnji sa Kulturnim centrom “Mija Aleksić” i Turističkom organizacijom opštine Gornji Milanovac predstaviće u ponedeljak, 15. septembra 2025. godine u holu ispred velike sale izložbu “Dinastija Obrenović i pozorište”, autorke Biljane Ostojić, višeg kustosa iz Beograda.
Postavka obuhvata fotografije, dokumenta, prva izdanja srpskih drama posvećenih Obrenovićima, kao i plakate prvih predstava. Istovremeno izložba prikazuje priču o Obrenovićima kao osnivačima pozorišta, ali i o njima kao inspiraciji za književna dela. Njihov život vezan je za teatar mnogo više nego što se na prvi pogled čini. Izložba obuhvata četiri vladara dinastije Obrenović. Predstavlja sve što je knjaz Miloš uradio u začecima pozorišnog života koji je i pokrenuo u Srbiji, i prikazuje ulogu kneza Mihaila u osnivanju Narodnog pozorišta, uključujući i obznanu da će dati lična sredstva za njegovu izgradnju. Sve što je kroz izložbu predstavjeno, deo je blaga koje se čuva u Muzeju pozorišne umetnosti Srbije.
Otvaranje izložbe je u 14 sati, a postavka će biti izložena do 26. septembra.
Između slave i tragedije
Knez Miloš i knez Mihailo, vladari iz dinastije Obrenović, pokrovitelji su i osnivači prvih pozorišta u Srbiji XIX veka. Za njih je to bio simbol ličnog i nacionalnog prestiža i institucija čiji su značaj dobro razumeli. Veze vladarske porodice i pozorišta vidljive su i u dramskoj i pozorišnoj umetnosti, gde su predstavljani kao slavljeni ili tragični junaci.
Priča o prvom pozorištu počela je u Kragujevcu, prestonici Kneževine Srbije od 1818. do 1840. Knez Miloš, vođa Drugog srpskog ustanka, osnovao je prve građanske institucije, među njima, zajedno s Joakimom Vujićem i prvo pozorište – Knjaževsko-srbski teatar. Kao pokrovitelj poduhvata, a po ugledu na druge teatre pri dvoru, i sam je poželeo da osnuje teatar koji će prevashodno raditi u prigodnim, svečarskim trenucima, kao što su Sretenjska skupština 1835, prispeće topova iz Carigrada, njegove lične proslave. Pozorište je radilo od 1835. do 1836. Za sedam predstava postoje pouzdani datumi premijera, o čemu svedoči pisanje Novina Srbskih. Iako je teatar kratko trajao i izvođenja bila na diletantskom nivou, bio je to datum u istoriji pozorišta, osnovanog po odluci vladara, kao prvo pridvorno (državno) pozorište, sa sopstvenom scenom, direktorom, osobljem, orkestrom, horom, glumcima amaterima i predstavama.
Vreme druge vladavine kneza Mihaila od 1860 do 1868. istoričari ocenjuju kao buđenje nacionalnog i kulturnog poleta. Ogromna strast s kojom je ušao u ostvarenje velikog državnog projekta – izgradnju i osnivanje Narodnog pozorišta – posledica je njegove želje da Srbija ima evropsku instituciju, koja će predstavljati njenu kulturu i biti potvrda nacionalnog identiteta. Gostovanje Srpskog narodnog pozorišta 1867. i utisak koje su predstave ostavile, ubrzale su njegovu odluku te je posle jedne predstave obećao: „Sazidaćemo mi vama tetatar za sebe, pa ćete biti sasvim zadovoljni“. Polovinom januara 1868. počele su pripreme za izgradnju zgrade na Stambol-kapiji. Knez Mihailo je bio spreman da pozorište podigne o svom trošku, iz sredstava svoje „civilne liste“. Njegov san o Narodnom pozorištu, prekinut je atentatom u Topčideru 26. maja 1868. Namesništvo i Jovan Đorđević nastavili su sa još većim entuzijazmom izvršenje kneževe volje. Već 18. avgusta 1868. knez Milan Obrenović, svečano je položio spomenicu u kamen temeljac Narodnog pozorišta. Zgrada je svečano otvorena prigodnom predstavom Posmrtna slava kneza Mihaila, Đorđa Maletića 30. oktobra 1869. Trenutak u kome knez Mihailo prima ključeve grada beogradskog i na konju prelazi preko pozornice, bio je katarzičan za publiku. Knez je tako ušao u istoriju kao pokrovitelj pozorišta i tragični dramski junak, na sceni pozorišta, čiju je izgradnju pokrenuo.
Postignućima kneza Miloša bavila se istorijska drama i pozorišna umetnost XIX veka. Istoriografski podtekst i nacionallni trenutak bio je naklonjen propagandnim dramama koje slave kneza. Od prvog Joakimovog prikaza u Kragujevcu, u kome je kneževa vladavina predstavljena kao kontinuirana veza sa srpskom srednjovekovnom državom do drame Matije Bana Srpske cveti.
U XX veku promenio se društveni kontekst i percepcija kneza Miloša kao dramskog i pozorišnog junaka. Inspiracija autorima bila je njegova je despotska ličnost i odnos prema okruženju, ponajpre prema Joakimu Vujiću.
Knez Mihailova tragična sudbina, njegova ličnost, način vladavine, i pre svega lični, nesređeni emotivni život, nepresušna su inspiracija za autore. Teško je utvrditi tačan broj napisanih drama i izvedenih predstava koje se bave Topčiderskom katastrofom. I tragičan završetak vladavine dinastije Obrenović, takozvani Majski prevrat 1903. u kome su masakrirani kralj Aleksandar i kraljica Draga, motiv je za brojna različita ideološko-vrednosna autorska viđenja u drami i pozorištu.
Za pozorište devetnaestoga veka uloga dinsatije Obrenović bila je pokroviteljska i mecenarska. Pozorišne predstave izvođene su prigodnim povodima, namenski su naručivani dramski tekstovi povodom obeležavanja jubileja – godišnjice početka ustanka, stupanja na presto, venčanja i drugih dinastičkih, porodičnih, svečarsko-slavljeničkih događaja.
U dvadestom i dvadeset prvom veku, kroz žanrovsko bogastvo – od monodrama, duodrama, kamernih izvođenja, velikih ansambl predstava, mjuzikla, u institucionalnim i privatnim pozorištima, kao nezavisne produkcije i projekti, pokazuje se neugasli interes za dinastiju Obrenović čija sudbina još traži odogovre – od istorigrafije do umetnosti.
gminfo.rs
