Tokom XIX veka, u Kneževini i Kraljevini Srbiji postojao je organizovan kriminal u vidu hajdučije. Hajdučija se posle proterivanja Turaka pretvorila u razbojništvo i pljačku domaćeg stanovništva. Najenergičniju borbu protiv hajdučije vodili su knez Miloš i kralj Milan. Po ovome su pojedini krajevi postali po ovome poznati, kao što je Užički kraj, gde su se čitave familije bavile razbojništvom kao porodičnim poslom.
Dok se kralj Milan žandarmerijom borio protiv hajduka, u gradovima se razvijala nova vrsta kriminala. Za razliku od prepada po drumovima i bežanja po planinama, u gradovima su dejstvovali kriminalci koji su obijali dućane, mehane, vrlo retko banke, ali i kuće bogatijih građana. Reket je takođe bio vidno zastupljen. Mafiji sa kaldrme je bilo teže za skrivanje nego hajducima jer su tadašnji srpski gradovi imali mali broj stanovnika, pa su lopovi bili brzo otkrivani.
Za razliku od današnje mafije, krajem XIX veka nisu postojale organizovane mafijaške grupe. Beogradsko podzemlje je bilo vrlo brojno i aktivno, što se može pratiti u ,,Policijskom glasniku“. Pripadnici podzemlja su najčešće bili u grupama od dva do tri čoveka koji su vršili pljačke. Nije postojala toliko izražena hijerarhija između kriminalaca, već su svi oni pojedinačno radili samostalno, a ako su ,,radili“ u grupi, plen od pljačke bi se najčešće delio na ravne časti.
Jedan od tih mafijaša bio je i Vasilije Petrović – Janković, rodom iz Donje Vrbave, kako stoji u podacima o njemu. Podaci o ovom čoveku su vrlo šturi. U rodoslovu familije Petrović iz Donje Vrbave koji je izradio autor ovog članka, ne nalazi se ime ovog čoveka. Pored toga, potpuno je nepoznat u ovoj porodici. Jankovići u Donjoj Vrbavi postoje, ali autor nije našao da je postojao čovek sa ovim imenom u ovoj familiji. Ipak, sistematičnog proučavanja familija u ovom selu nije bilo, pa postoji verovatnoća da je ovaj čovek zaista iz Vrbave.
Sva saznanja o Vasi ,,Vrbavcu“ trenutno postoje samo u ,,Policijskom glasniku“ u broju 36 od 9. decembra 1898. godine. Članak o njemu glasi (pravopis ne odgovara današnjem):
,,Vasilije Petrović – Janković, zvani ,,Vrbavac“. – Rodom je iz sela Vrbavne, sreza takovskog, okruga rudničkog, ima 52 godine, malog je rasta, suvonjav je, smeđ, žewen je; kad nije na robiji zanima se prividno piqarlukom. Decembra 10. prošle godine po četvrti put sproveden je Upravi beogradskog kaznenog zavoda na izdržavanje osude. Prvi put osuđen je godine 1888., od strane niškog prvostepenog suda na godinu dana zatvora zboj jedne proste krađe. Čim je pušten sa osude, godine 1889. osudio ga je gornjo milanovački prvostepeni sud na dve godine robije zbog jedne proste i jedne opasne krađe. Kad je izdržao ovu kaznu, bio je nekoliko meseci u slobodi, pa je došao u Beograd i izvršio tri opasne krađe.
Zbog ovih krađa presudom prvostepenog suda za grad Beograd od 17. decembra 1892. godine osuđen je na 10 godina robije u teškom okovu. Od ove osude ,,Vrbavac“ je izdržao svega polovinu – pet godina, a ostalo mu je u putu najviše milosti, oprošteno. Avgusta 2. prošle god. pušten je u slobodu, a 4. septembra iste godine već je izvršio opasnu krađu Katarini Veličković, kuvarici u kafani kod ,,Paupa“. Krađu ovu izvršio je u društvu sa Kostom Novakovićem, čiju smo sliku i biogragiju izneli u 8. broju našeg lista. Presudom prvostepenog suda za grad Beograd od 19. novembra prošle god. Br. 22548., ,,Vrbavac“ je zbog ove krađe, a s obzirom i na ranije njegove osude, osuđen na 20 godina robije u teškom okovu. Jedan od sudija, koji su ga sudili, bio je mišljenja, da se na smrt osudi.
,,Vrbavac“ je jedan od najokorelijih i najprepredenijih lopova. On se, s punim pravom, može nazvati ,,prekaljeni robijaš“. Kad je zbog ove poslednje krađe uzimat na odgovor od strane kvarta teraziskog, on je, da se nebi saznalo za njegove ranije osude, tako vešto krio svoje ime i mesto rođenja, da istražna vlast nikako nije mogla dođi do prave istine. Tek, lad je pozvato nekoliko starijih čuvara uprave beogradskog kaznenog zavoda i kad su oni poznali staru lopužu Vasu ,,Vrbavca“, saznalo se ko je on, i odakle je?
Usled čestih begova osuđenika, nije isključena mogućnost da će i Vasilije jednog dana pobeći s robije. Mi mu iznosimo sliku za svaki slučaj.“
U ovo bi trebalo dodati da je policija tražila Vasu ,,Vrbavca“ i 1889. godine u vezi sa ,,špekulacijama na beogradskom trkalištu“. Pod prostim krađama Kazneni zakon Kraljevine Srbije smatra samo delo otuđenja imovine bez obijanja, pretnje oružjem i sl. Pod opasnim krađama članovi 223 i 224 smatraju krađu iz obijanje, otimanje pretnjom oružjem i sl. Nije pozata sudbina Vase ,,Vrbavca“ posle 1898. godine.
Nikola Petrović
